Συνέντευξη της Ευαγγελίας Παπανικολάου στο περιοδικό LifePositive
Μπορούμε να βρούμε λύση στα προβλήματα της ψυχής και του σώματος, με τη βοήθεια της μουσικής; Σε ποιες καταστάσεις μπορεί να βοηθήσει η μουσικοθεραπεία; Πότε ξεκίνησε και γιατί στη χώρα μας δεν εκτιμάται όπως θα έπρεπε; H μουσικοθεραπεύτρια κυρία Ευαγγελία Παπανικολάου, επιστημονική υπεύθυνη της SONORA -Διεπιστημονικής Εταιρείας Μουσικοθεραπείας και Έρευνας λύνει όλες μας τις απορίες για τη θεραπεία… μετά μουσικής!
1. Tι είναι η μουσικοθεραπεία;
Η μουσικοθεραπεία είναι η συστηματική χρήση της μουσικής στο πλαίσιο μιας θεραπευτικής σχέσης, που αποσκοπεί στην πρόληψη, αποκατάσταση, βελτίωση ή διατήρηση της σωματικής, ψυχικής και πνευματικής υγείας.
Η μουσικοθεραπεία συντελείται με δύο τρόπους: είτε παίζοντας μουσική (ενεργητική μουσικοθεραπεία) είτε ακούγοντας μουσική (δεκτική μουσικοθεραπεία).
Στην ενεργητική μουσικοθεραπεία, ο θεραπευόμενος αυτοσχεδιάζει, έχοντας συνήθως στη διάθεσή του μια ποικιλία από μουσικά όργανα, αυθόρμητα, χωρίς να το σκέφτεται. Χρησιμοποιεί δηλαδή τη μουσική ως μέσο επικοινωνίας, έκφρασης και ως μέσο για να συνδεθεί με τον θεραπευτή. Ο μουσικοθεραπευτής από την πλευρά του, πρέπει εκείνη τη στιγμή να βρει έναν τρόπο να επικοινωνήσει με τον άνθρωπο που προσπαθεί να εκφραστεί μέσα από τη μουσική του. Φανταστείτε π.χ. έναν άνθρωπο που έχει αδυναμία λόγου (ομιλίας), πόσο χρήσιμο θα ήταν να βρει έναν τρόπο να επικοινωνήσει και να εκφραστεί, παίζοντας μουσική.
Η δεκτική μουσικοθεραπεία (τεχνική Guided Imagery & Music), από την άλλη πλευρά, χρησιμοποιείται καθαρά ψυχοθεραπευτικά. Ο συμμετέχων σε αυτό το είδος μουσικοθεραπείας ξαπλώνει, κλείνει τα μάτια, και τη στιγμή που παίζει μουσική, περιγράφει ό,τι αυτή η μουσική του φέρνει στο μυαλό (νοητική εικόνα, αίσθηση, ανάμνηση, σκέψη, αντίδραση στην ίδια τη μουσική). Ο θεραπευτής με τη σειρά του προσπαθεί να εντοπίσει τις συνδέσεις όσων περιγράφει ο ασθενής με την πραγματική του ζωή.
Σε κανέναν από τους παραπάνω τρόπους δεν απαιτείται από τον συμμετέχοντα να έχει γνώσεις μουσικής. Απαιτείται ωστόσο ο θεραπευτής να είναι εκπαιδευμένος στη μουσικοθεραπεία και να είναι ικανός να αναλύει τις δυναμικές μιας σχέσης που δημιουργείται μέσα από τη μουσική. Γι΄ αυτό και ο μουσικοθεραπευτής είναι πάντα εκπαιδευμένος και σε ψυχοθεραπευτικές μεθόδους.
Το ποιο είδος θα χρησιμοποιηθεί τελικά, έχει να κάνει τόσο με τους θεραπευτικούς στόχους που τίθενται κάθε φορά, όσο και με την εκπαίδευση του μουσικοθεραπευτή και τις τεχνικές που έχει στα χέρια του.
2. Σε ποιες καταστάσεις μπορεί να βοηθήσει;
Η μουσικοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει παντού. Σε όλες τις καταστάσεις και σε όλες τις ηλικίες- από ένα βρέφος ημερών έως έναν υπερήλικα στα τελευταία στάδια της ζωής του.
Έχει πολύπλευρες εφαρμογές σε διαφορετικά πλαίσια, ως συμπληρωματική ή πρωταρχική θεραπευτική παρέμβαση, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα ψυχικής και σωματικής υγείας (ψυχιατρική και ψυχολογία, αναπτυξιακή παιδιατρική, ειδική αγωγή, ψυχο-ογκολογία, νευρολογία, περιγεννητική ψυχολογία κ.λπ.). Η μουσικοθεραπεία χρησιμοποιείται επίσης ως ψυχοθεραπευτική προσέγγιση στη διαχείριση προβλημάτων (διαπροσωπικές σχέσεις, απώλεια, συναισθηματικές δυσκολίες). Επίσης, για οικογένειες, εφήβους, ενήλικες, σε ασθενείς με καρκίνο και άλλες χρόνιες νόσους, σε νευρολογικές παθήσεις, όπως Parkinson & Αlzheimer, σε αποκατάσταση από εγκεφαλικά επεισόδια, κ.λπ.
Ως διεπιστημονική Εταιρεία Μουσικοθεραπείας και Έρευνας (sonora), έχουμε ήδη αναπτύξει μια συνεργασία με τον ΚΕΦΙ (Σύλλογος Καρκινοπαθών, Εθελοντών, Φίλων και Ιατρών) και πραγματοποιούμε με επιτυχία ομαδική μουσικοθεραπεία GIM σε γυναίκες με γυναικολογικό καρκίνο, ενώ είμαστε σε φάση αναζήτησης οικονομικής υποστήριξης, με στόχο την πραγματοποίηση ερευνητικού προγράμματος.
Συνεργαζόμαστε όμως και με άλλους φορείς ψυχικής υγείας, ενώ είμαστε ανοιχτοί στην ανάπτυξη συνεργασίας με ακόμα περισσότερους φορείς, με στόχο να παρέχουμε εξελιγμένα κλινικά και ερευνητικά προγράμματα σε ανθρώπους που το έχουν ανάγκη.
Γενικά, με τη μουσικοθεραπεία, μπορούμε να προσεγγίσουμε οποιοδήποτε θέμα μπορεί να δουλευτεί και με τον λόγο (με τη θεραπεία μέσω λόγου), με τη διαφορά ότι με τη μουσική πολλές φορές έχουμε πιο άμεσα αποτελέσματα. Θα πρέπει να επισημάνουμε, ότι η αξία της μουσικής έγκειται στο ότι έχει την ικανότητα να αντλεί περισσότερο υλικό από το ασυνείδητο, το οποίο μπορούμε να επεξεργαστούμε πιο άμεσα και δημιουργικά από ό,τι σε μια λεκτική ψυχοθεραπεία.
3. Μπορεί να μας βοηθήσει στην καθημερινή μας ζωή;
Το να ακούμε μουσική για να χαλαρώσουμε, δεν είναι μουσικοθεραπεία, γιατί δεν υπάρχει ανάπτυξη θεραπευτικής σχέσης με τον θεραπευτή. Ειδικά στη χώρα μας υπάρχει μια μεγάλη πλάνη, ότι μουσικοθεραπεία σημαίνει ότι θα πάρω ένα CD και θα γίνω καλά. Η μουσικοθεραπεία είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στο πώς χρησιμοποιούμε τον όρο.
4. Υπάρχουν αντενδείξεις στη μουσικοθεραπεία;
Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι κατάλληλοι για μουσικοθεραπεία, παρά το ευρύ φάσμα των καταστάσεων στις οποίες εφαρμόζεται.
Για αυτό και επιλέγουμε, στην αρχή να πραγματοποιούμε κάποιες δοκιμαστικές συνεδρίες με τον θεραπευόμενο, ώστε να δούμε αν και κατά πόσο η μουσικοθεραπεία μπορεί να του προσφέρει και να τον βοηθήσει.
Για να γίνει μουσικοθεραπεία, πρέπει να υπάρχει θεραπευτικό αίτημα και συμβόλαιο. Υπάρχουν άνθρωποι στους οποίους δεν ταιριάζει, διότι δεν ανταποκρίνονται καλά στο μουσικό ερέθισμα, λόγω κάποιας ψυχολογικής ή νευρολογικής δυσλειτουργίας. Για παράδειγμα, αυτιστικά παιδιά που χρησιμοποιούν τη μουσική πολύ στερεοτυπικά, αδυνατούν να έλθουν σε επικοινωνία και να δημιουργήσουν μια σχέση μέσω της μουσικής – αν και γενικά στον αυτισμό η μουσικοθεραπεία έχει πολύ καλά αποτελέσματα.
Ο ειδικός πρέπει δηλαδή να αξιολογήσει κατά πόσο η μέθοδος μπορεί να προσφέρει ή όχι.
5. Στον καρκίνο πώς βοηθά;
Βοηθά τον ασθενή να διαχειριστεί τη νόσο του και να βελτιώσει την ψυχική του υγεία. Στον βαθμό που ο καρκίνος είναι ψυχογενής και η ψυχονευροανοσολογία έχει αποδείξει πως οτιδήποτε συμβαίνει στον ψυχισμό μας εκδηλώνεται και σε οργανικό επίπεδο, αν στηρίξουμε έναν άνθρωπο ψυχικά, ίσως πετύχουμε καλύτερη ανταπόκρισή του στη θεραπεία και καλύτερη διαχείριση της νόσου.
Σε σχέση με μια απλή λεκτική θεραπεία, η μουσικοθεραπεία έχει το πλεονέκτημα ότι δίνει τη δυνατότητα στον θεραπευόμενο όχι απλώς να μιλήσει για το πρόβλημά του, αλλά να το επεξεργαστεί με έναν δημιουργικό τρόπο. Του δίνει μια διαφορετική διέξοδο.
6. Θα πρέπει να αρέσει στον θεραπευόμενο η μουσική που θα χρησιμοποιηθεί;
Όχι, δεν μας ενδιαφέρει κάτι τέτοιο. Το κριτήριο δεν είναι να έλθει κάποιος και να περάσει όμορφα, χωρίς βέβαια αυτό να αποκλείεται. Ακόμη και η αρνητική στάση προς τη μουσική μας δίνει ενδείξεις ότι συμβαίνει κάτι. Όπως σε κάθε θεραπεία, οι δυσκολίες που αναδύονται μέσω της μουσικής είναι πλούσιο και πολύτιμο υλικό που καλούμαστε να ερευνήσουμε και να επεξεργαστούμε.
7. Υπάρχουν μύθοι σχετικά με τη μουσικοθεραπεία;
Ναι και αναφέρω τους σημαντικότερους από αυτούς:
- Με τη μουσικοθεραπεία μπορείς να χαλαρώσεις. Μύθος.
Δεν είναι στόχος της μουσικοθεραπείας η χαλάρωση και η διασκέδαση του θεραπευόμενου. Κάποιες φορές είναι επιθυμητή, αλλά ως μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας και όχι ως αυτοσκοπός.
- Είναι μόνο για εύκολες περιπτώσεις. Μύθος.
Η μουσικοθεραπεία εφαρμόζεται στο εξωτερικό, σε κέντρα παρηγορητικής φροντίδας, σε ασθενείς με βαριές αναπηρίες, σε ανθρώπους με πολύ σοβαρά κινητικά/νευρολογικά προβλήματα, σε ανθρώπους σε κώμα, σε ανθρώπους με βαριά ψυχικά νοσήματα, με αγχώδεις διαταραχές, ψυχολογικό τραύμα και κατάθλιψη.
Ας μην ξεχνάμε ότι η μουσικοθεραπεία, ως σύγχρονη θεραπευτική προσέγγιση, άρχισε να αναπτύσσεται τον 20ό αιώνα, και πιο συγκεκριμένα, από το 1940 και μετά σε νοσοκομεία των ΗΠΑ, όταν διαπιστώθηκε η θετική επίδραση της μουσικής σε βετεράνους του πολέμου, που έπασχαν από μετατραυματικό στρες.
Γι΄ αυτό και τα πρώτα πανεπιστημιακά προγράμματα μουσικοθεραπείας ξεκίνησαν στην Αμερική, γύρω στο 1945. Από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και μετά, η μουσικοθεραπεία είναι μια αναγνωρισμένη θεραπεία (για την άσκηση της οποίας σε αρκετά κράτη απαιτείται άδεια ασκήσεως επαγγέλματος), που διδάσκεται στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια και έχει πολύ ανεπτυγμένη έρευνα ως κλινικά τεκμηριωμένη επιστήμη (evidence-based).
- Είναι κάτι νέο. Μύθος & αλήθεια.
Η χρήση της μουσικής σε θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται ανά τους αιώνες. Η μουσικοθεραπεία -όχι βέβαια με τη μοντέρνα εκδοχή της- υπάρχει από την εποχή των Σαμάνων, όμως στην Ελλάδα την αντιμετωπίζουμε ακόμη ως κάτι νέο.
8. Ποιος είναι ο ρόλος της μουσικοθεραπείας στα σχολεία; Τι ρόλο έχει στην εκπαιδευτική διαδικασία;
Στο εξωτερικό, αρκετές φορές στα γενικά σχολεία, υπάρχει ειδικό πρόγραμμα μουσικοθεραπείας, για τα παιδιά με συναισθηματικά προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς, που πιθανώς να εμφανίζουν και μαθησιακές δυσκολίες. Εκεί οι δάσκαλοι επιλέγουν τα παιδιά που πρέπει να πάνε για μουσικοθεραπεία και η μουσικοθεραπεία αποκτά και συνεκπαιδευτικό ρόλο. Ο θεραπευτής δηλαδή, δεν περιορίζεται στο να δουλέψει ψυχολογικά με το παιδί, αλλά και στο πώς όλο αυτό μπορεί να στηρίξει την εκπαιδευτική του πρόοδο. Για παράδειγμα, μέσα από μια ομάδα μουσικοθεραπείας, ένα παιδί που είναι αντικοινωνικό και δυσκολεύεται να σχετιστεί μέσα σε ομάδα, μπορεί να έλθει σε επαφή με άλλα παιδιά.
9. Στα νοσοκομεία τι εφαρμογές έχει;
Μιλάμε πάντα για το εξωτερικό: εφαρμόζεται σε χρόνιες νόσους, σε καρκινοπαθείς, σε ιατρεία πόνου, σε κέντρα αποκατάστασης, φυσικής και νευρολογικής, σε Κέντρα Ημέρας ψυχιατρικής αποκατάστασης, σε ψυχιατρεία και μονάδες ψυχικής υγείας γενικότερα. Σε παιδιατρικά νοσοκομεία, ακόμη και σε μαιευτικές κλινικές, στην προετοιμασία μιας εγκύου για τον τοκετό, κυρίως σε γυναίκες που έχουν δύσκολη εγκυμοσύνη, γυναίκες που είναι πιεσμένες ψυχολογικά, προλαμβάνοντας την επιλόχειο κατάθλιψη και ενισχύοντας τον δεσμό μητέρας και βρέφους.
Στην Ελλάδα δυστυχώς, δεν υπάρχει οργανωμένο πλαίσιο παραπομπής και λίγοι άνθρωποι που είναι ενήμεροι (ή επειδή ο γιατρός τους ήταν ενήμερος), επωφελούνται από τη μουσικοθεραπεία. Δυστυχώς στη χώρα μας η μουσικοθεραπεία δεν εκτιμάται όπως θα έπρεπε. Κι αυτό οφείλεται σε ελλιπή ενημέρωση των ειδικών επιστημόνων και κυρίως των γιατρών, των ειδικών παιδαγωγών και των ψυχολόγων, που δεν γνωρίζουν ακριβώς τα οφέλη της. Στην ιστοσελίδα της Sonora, μπορεί κανείς να ενημερωθεί για την αποτελεσματικότητα της μουσικοθεραπείας, όπως αυτή αποδεικνύεται από τις βάσεις δεδομένων πανεπιστημίων και μεγάλων ερευνητικών κέντρων.
10. Τι είναι η sonora;
Η Sonora ξεκίνησε ως προσωπική πρωτοβουλία εμού και του ψυχιάτρου κ. Ορέστη Γιωτάκου. Eίναι μια μη κερδοσκοπική, διεπιστημονική εταιρεία (άρα τα μέλη της δεν είναι μόνο μουσικοθεραπευτές, αλλά και άλλοι ειδικοί της ψυχικής και της σωματικής υγείας, γιατροί, μουσικολόγοι, παιδαγωγοί), που ασχολούνται με τη μουσικοθεραπεία ή στηρίζουν το έργο μας κλινικά ή ερευνητικά.
Mέσα από αυτήν την προσπάθεια, προσπαθούμε να προωθήσουμε τόσο την αποτελεσματικότητα, όσο και την επιστημονικότητα της μουσικοθεραπείας, αλλά και να τονίσουμε τον ρόλο της μέσα σε μία διεπιστημονική ομάδα. Να βοηθήσουμε τον κόσμο να καταλάβει ότι πρόκειται για μια μοντέρνα προσέγγιση και παροχή υγείας, που μπορεί πράγματι να βελτιώσει τη ζωή του ανθρώπου, μέσα από μια άρτια, στοχευμένη και συστηματική θεραπευτική προσέγγιση.
Ευαγγελία Παπανικολάου,
Sonora
Ηρώδου Αττικού 16,
Μαρούσι 15124 (ΚΑΤ),
τηλ. 2108025536
e-mail: info@sonora.gr
www.sonora.gr
Πηγή: http://lifepositive.gr